Ukarani mandatami kierowcy zachowują się rozmaicie. Jedni płacą od razu, by mieć święty spokój. Inni natomiast czekają na przedawnienie się kary, licząc na opieszałość urzędników. Jednak szanse na to, że uda się uniknąć zapłaty, są niewielkie, a zaległe należności utrudniają życie.

Po wypisaniu mandatu jeden z formularzy przekazywany jest kierowcy, a kolejny trafia do urzędu wojewódzkiego. Na zapłacenie grzywny ukarany ma 7 dni od chwili wymierzenia kary. Jeśli tego nie zrobi, wojewoda już ósmego dnia może (bez konieczności wcześniejszego upomnienia) wystawić tytuł egzekucyjny, który umożliwi ściągnięcie pieniędzy. To jednak zdarza się rzadko, zwykle bowiem wcześniej urzędnicy sprawdzają adres zamieszkania kierowcy i to, czy wpłata została prawidłowo przypisana do grzywny.

Na przykład Mazowiecki Urząd Wojewódzki w 2010 r. rejestrował mandaty w terminie do 40 dni od daty ich wystawienia, a średni czas wystawienia tytułu wykonawczego wynosił 60 dni od chwili nałożenia grzywny. Jeżeli na konto urzędu nie wpłyną pieniądze, wystawiony tytuł wykonawczy trafia do organu egzekucyjnego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania ukaranego. Organem egzekucyjnym jest naczelnik urzędu skarbowego (US). Ściąganie należności za mandaty karne regulują przepisy Ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. US może odzyskać pieniądze np. ze zwrotu podatku dochodowego, z wynagrodzenia, rachunków bankowych lub z ruchomości.

O wyborze środka egzekucyjnego decyduje urząd, ale ustawa nakazuje wykorzystać ten najmniej uciążliwy dla ukaranego. Zazwyczaj pieniądze ściągane są więc z nadpłaty podatku. Jeśli to niemożliwe albo trzeba by zbyt długo czekać, urząd może zobowiązać pracodawcę do zajęcia części wynagrodzenia lub bank do ściągnięcia należności z konta (uwaga: zamiast pobrania należności banki często blokują konto!). Jeżeli powyższe rozwiązania okażą się nieskuteczne, do mieszkania ukaranego może zapukać poborca podatkowy, który np. zajmie majątek ruchomy.

Co podlega egzekucji, a czego nie zabiorą? Ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji określa, co nie podlega egzekucji. W art. 8 wymienia m.in.: przedmioty urządzenia domowego i inne przedmioty niezbędne do pracy zarobkowej wykonywanej osobiście przez zobowiązanego (oprócz środków transportu), pieniądze w kwocie do 760 zł, kwoty otrzymane jako stypendia (oprócz wypłacanych z Funduszu Pracy) oraz z tytułu obowiązkowych ubezpieczeń majątkowych, wkłady oszczędnościowe w bankach lub spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych do trzykrotności średniego miesięcznego wynagrodzenia.

Zgodnie z przepisami do niezbędnych przedmiotów nie zalicza się np.: telewizorów kolorowych młodszych niż 5-letnie, komputerów i urządzeń peryferyjnych (chyba że są niezbędne do osobistej pracy zarobkowej) oraz dzieł sztuki. Niezapłacenie mandatu nie skutkuje wpisaniem do krajowego rejestru dłużników, ale do czasu jego opłacenia nie można uzyskać zaświadczenia o niezaleganiu z długami.

Ile będzie kosztował niezapłacony mandat? W 2010 r.policjanci ruchu drogowego ukarali mandatami ponad 2 mln 405 tys. kierowców, rok wcześniej 2 mln 384 tys., a w 2008 r. nieco ponad 2 mln osób. Ukarani, jeśli nie zapłacą mandatu w ciągu 7 dni, muszą liczyć się z kosztami postępowania egzekucyjnego. Wysokość kosztów zależy od tego, w jaki sposób organ egzekucyjny ściągnie należność.

Przykładowe koszty wynoszą: za pobranie pieniędzy na miejscu u zobowiązanego – 5 proc. pobranej kwoty, ale nie mniej niż 2,50 zł; za zajęcie wynagrodzenia za pracę – 4 proc., ale nie mniej niż 2,50 zł; za zajęcie świadczeń z ubezpieczenia społecznego – 4 proc. i nie mniej niż 1,40 zł; w przypadku zajęcia ruchomości – 6 proc., ale nie mniej niż 6,80 zł. Od niezapłaconych mandatów karnych nie są natomiast naliczane odsetki. Trzeba pamiętać, że organ egzekucyjny ma aż 3 lata na ściągnięcie długu. To zwykle wystarczy do tego, żeby wyegzekwować należność.

Można poprosić o umorzenie lub odroczenie spłaty! Osoby, które nie mają dochodów lub dysponują jedynie ograniczonymi środkami, mogą zwrócić się do wojewody z prośbą o umorzenie lub odroczenie zapłaty mandatu bądź rozłożenie jej na raty. Uwaga! Oprócz samej prośby urzędnikom trzeba przekazać także dokumenty potwierdzające trudną sytuację finansową. Żeby uprościć procedurę, najlepiej złożyć wniosek przed upływem 7 dni od otrzymania grzywny. Później sprawę skomplikuje wystawiony już i przekazany do US tytuł wykonawczy.

Lepiej nie liczyć na przedawnienie się sprawy – ściągalność mandatów sięga niemal 90 proc. Na przykład w woj. świętokrzyskim odsetek wyegzekwowanych należności w latach 2008-10 wynosił odpowiednio: 58 proc., 59 proc. i 44 proc. W rozliczeniu 3-letnim (czyli ustawowym) wartości te rosną do 86 proc., 84 proc. i 66 proc. W woj. kujawsko-pomorskim ściągnięto odpowiednio 85 proc., 81 proc. i 74 proc. mandatów, a w warmińsko-mazurskim – 82 proc., 87 proc. i 76 proc.