Do czego służy klucz dynamometryczny? Wyjaśniamy, jak kupić dobry

Co się stanie, jeśli koła przykręcimy z niewłaściwym momentem (czyli ze „złą siłą”)? Jeśli za słabo, koło może się odkręcić. Jeśli za mocno, po pierwsze, rozciągniemy śruby kół, a po drugie, za kilka miesięcy będzie problem, aby je odkręcić. W ekstremalnej sytuacji zbyt silne dokręcenie koła może spowodować odkształcenie lub pęknięcie felgi - niekoniecznie od razu, co jest bardzo niebezpieczne. Aluminiowa felga bardzo nie lubi, gdy każda ze śrub przykręcona jest z inną siłą.

Koła samochodu przykręca się stosunkowo mocno – zazwyczaj momentem 80-120 Nm, choć w wielu SUV-ach potrzebny jest moment 160 Nm. W większości aut do dokręcenie kół sprawdzi się klucz działający w zakresie 40-200 Nm.

Kiedy klucz dynamometryczny: jest niezbędny?

Jeśli dokręcamy głowicę silnika, brak klucza dynamometrycznego właściwie uniemożliwia tę operację. Dzieje się tak dlatego, że głowica przykręcona „nierówno” albo zbyt słabo pręży się i ostatecznie układ głowica-blok silnika przestaje być szczelny w krótkim czasie po naprawie. W przypadku przykręcania głowicy silnika ważny zresztą jest nie tylko moment dokręcania śrub, lecz także kolejność ich dokręcania. Każdy silnik ma w tej kwestii inne wymagania serwisowe, których trzeba bezwzględnie przestrzegać. Głowicę często przykręca się etapami (najpierw z odpowiednią kolejnością do pewnego momentu, w drugim etapie – do wyższego momentu, a np. potem jeszcze każdą ze śrub o ćwierć obrotu.

Klucz dynamometryczny nie tylko do samochodu

W domowym warsztacie klucz dynamometryczny nawet częściej niż w przypadku samochodu przyda się podczas naprawy... roweru. Tyle, że do roweru potrzebny jest malutki klucz o zakresie np. 2-16 Nm. Nowoczesny rower ma nie tylko elementy aluminiowe skręcane na stalowych ośkach stalowymi śrubami, które będą się trzymać i nie trzeszczeć tylko w przypadku skręcenia odpowiednim momentem, lecz także części karbonowe bardzo wrażliwe na zgniatanie. Nie bez powodu bardzo wiele części rowerowych ma oznaczenia, jakim momentem należy je skręcać: są to rzeczy (biorąc pod uwagę ich wytrzymałość) skrajnie lekkie i tak delikatne, że skręcone za mocno pękają. Rurki z włókien węglowych są tak wrażliwe na ściskanie, że aby zapewnić ich pewne osadzenie, smaruje się je specjalną pastą zwiększającą tarcie, a następnie skręca bardzo, bardzo precyzyjnie (raczej lekko) – i wtedy trzymają się, uzyskując wysoką wytrzymałość mechaniczną i wieloletnią trwałość. Błąd oznacza rozkręcenie się elementów, trzeszczenie albo... wysokie wydatki na części zamienne. Większość usterek i hałasów w rowerze wynika z nieprawidłowego skręcenia elementów.

Klucze dynamometryczne: czym się różnią?

Klucze dynamometryczne, po pierwsze, różnią się zakresem pracy podawanym w niutonometrach, może to być np. 4-24, 20-60, 40-200, itp. Do roweru będzie potrzebny mały klucz dynamometryczny (np. 4-24 Nm albo 2-16 Nm), do samochodu – prędzej 40-200 (choć jeśli mamy zamiar przykręcać nakrętki z tworzywa sztucznego (w nowoczesnych autach zdarzają się!), wtedy raczej potrzebny będzie klucz do niskich momentów. W każdym razie, by dobrać klucz, najpierw trzeba znać moment dokręcania śruby czy nakrętki. Na elementach szczególnie wymagających pod tym względem moment podany jest często w okolicy śrub, czasem jest on podawany tylko w instrukcjach serwisowych.

Klucze dynamometryczne różnią się też konstrukcją, najbardziej zaawansowane są precyzyjnymi i drogimi urządzeniami elektronicznymi współpracującymi z komputerem.

Klucz może być dostosowany wyłącznie do końcówek nasadowych (np. w standardzie 1/2, mniejsze klucze mają głowice z kwadratem 1/4 albo 3/8) ale może mieć też wymienne końcówki otwarte – wtedy przykręca się nimi tak, jak kluczem płaskim.

Uwaga: teoretycznie klucz dynamometryczny nadaje się także do odkręcania, a stosunkowo długie ramię klucza zachęca, by wykorzystać go do odkręcania zapieczonych śrub. To... rozrzutność, bo ryzykujemy rozkalibrowaniem często drogiego narzędzia przy pracy, przy której sprawdzi się najprostszy klucz nasadowy z rurką i przedłużką z kawałka rury.

Jak działa klucz dynamometryczny?

Najprostszy klucz dynamometryczny wyposażony jest w strzałkę, która wychyla się wraz z przyłożeniem siły, oraz w skalę. Najczęściej spotyka się jednak takie klucze dynamometryczne, w których za pomocą pokrętła w rękojeści ustawiamy oczekiwany moment, a następnie zaczynamy dokręcać; w chwili osiągnięcia wybranego momentu głowica klucza przeskakuje i robi „klik” – w tym momencie przestajemy kręcić. Możemy działać na raty: najpierw dociągamy śrubę mniejszym momentem, a następnie „podkręcamy” klucz i dociągamy śrubę ostatecznie – takie działanie redukuje ryzyko błędu.

Elektroniczne klucze dynamometryczne mogą podawać w trybie ciągłym moment dokręcania, a po osiągnięciu zaprogramowanego momentu, sygnalizują to dźwiękowo.

Jaki klucz dynamometryczny lepszy?

Jeśli wiemy już, jaka jest odpowiednia dla nas wielkość (zakres działania) klucza dynamometrycznego, musimy wybrać właściwy model. Zła wiadomość jest taka, że najtańsze klucze są nieprecyzyjne od nowości, a do tego w miarę zużycia zmienia się ich charakterystyka. Jedyna rada: jeśli pozwala na to nasz budżet, wybierajmy klucze markowe, które oczywiście są droższe. Niepoprawnie działający klucz prędzej czy później będzie sprawcą kłopotów i wydatków – bo albo coś się samo odkręci, albo pęknie.