Smarowanie skrzyni biegów

Co więcej, nawet zaniedbanie planowej wymiany rzadko wiąże się z gwałtowną usterką. Skrzynia psuje się w mniej spektakularny sposób niż silnik. Nie dymi, nie stuka. Tylko stopniowo, z początku niezauważalnie pogarsza się komfort zmiany biegów. Do włożenia "dwójki" trzeba coraz więcej siły, redukcja na "jedynkę" staje się prawie niemożliwa. Zjawisko narasta zimą. Pojawia się charakterystyczny hałas.Trudne zadanieJedną z najważniejszych właściwości olejów przekładniowych jest lepkość, którą można wytłumaczyć jako płynność lub podatność na krzepnięcie (dotyczy niskich temperatur) i na nadmierne rozrzedzenie (w wysokich temperaturach). Ideałem byłoby, gdyby płynność oleju nie zmieniała się wraz z wahaniami temperatury. Niestety, każdy olej w niskiej temperaturze "gęstnieje" i wraz z jej wzrostem "rozrzedza się". Nie może jednak być zbyt "gęsty". Jeśli jest, elementy ruchome skrzyni biegów rzeźbią "górki i dołki" w masie olejowej, ale nie są w stanie wprawić opornej cieczy w taki ruch, aby została rozprowadzona po przekładni. Dopóki nie nabierze płynności, elementy przekładni są pozbawione smarowania. Taki olej sprawia duży opór, co wiąże się ze wzrostem zużycia paliwa i stratą mocy. Wyraźnym efektem "gęstnienia" oleju jest utrudniona zmiana biegów. Z drugiej strony, olej nie powinien być zbyt płynny. Do nadmiernego "rozrzedzenia" go dochodzi w wysokiej temperaturze. Wtedy zbyt cienki film olejowy jest łatwo wypierany przez współpracujące ze sobą koła zębate, co prowadzi do ścierania ich. Biorąc pod uwagę to, że skrzynie biegów aut produkowanych 20 lat temu osiągały temperaturę 80-100°C, a w samochodach z początku lat 90. już 120°C i więcej, widać, że olej przekładniowy ma niełatwe zadanie: musi pracować w szerokim zakresie temperatur i niezależnie od warunków nie zmieniać swoich parametrów! Do tego dochodzą dalsze wymagania: ciecz rozbryzgiwana stale po wnętrzu skrzyni nie może pienić się, musi mieć właściwości zmniejszające hałas. Ważna też jest odporność na utlenianie się, na tworzenie emulsji w kontakcie z wodą (która przy niskich temperaturach może skraplać się we wnętrzu skrzyni) oraz na starzenie się. Dlatego oleje są wzbogacane o dodatki uszlachetniające: smarne, przeciwutleniające, przeciwpienne, antykorozyjne - ale w odpowiednich proporcjach - ich działanie może się wzajemnie znosić. Olej starzeje sięZużywanie się oleju w skrzyni biegów objawia się utratą odporności na zmiany temperatury. Szczególnie wyraźne staje się to zimą, gdy pierwsze ruchy lewarka zmiany biegów wymagają kilkakrotnie większej siły niż zwykle. Stary olej chętniej krzepnie w niskiej temperaturze i ulega nadmiernemu "rozrzedzeniu", gdy temperatura wzrasta. Dzieje się tak dlatego, że działanie przekładni wiąże się z wzajemnym kontaktem kółek zębatych, które sukcesywnie niszczą - rozdrabniają i rozciągają cząsteczki oleju, szczególnie te, które wpływają na jego parametry lepkościowe. Zużywają się też substancje "amortyzujące" impet kontaktujących się ze sobą elementów. W takich warunkach przy niskiej prędkości i dużej sile (np. podczas jazdy pod górkę) olej przestaje spełniać swe zadanie. Podobnie dzieje się, gdy jest zbyt "rzadki" - szybko obracające się kółka zębate łatwo wychlapują go i ponownie dochodzi do ich wzajemnego kontaktu. Pojawiające się mikroskopijne opiłki metali działają jak substancja cierna. Dlatego olej należy wymieniać zgodnie z zaleceniami producenta auta. Jeśli samochód eksploatowany jest na krótkich dystansach, niekorzystne zjawiska postępują szybciej i nawet wychłodzenie skrzyni podczas jazdy w deszczu powoduje problemy ze zmianą biegów. Nie zaszkodzi wymiana częstsza, niż zaleca producent (jeśli w ogóle zaleca wymianę).Jaki wybrać?W przypadku skrzyni biegów podczas wymiany oleju nie ma znaczenia, jakiego typu olej był wcześniej używany, jak ma to miejsce w przypadku silników. Można więc bez skutków ubocznych wymieniać olej mineralny na syntetyczny. Z jednym wyjątkiem: jeżeli skrzynia jest wyraźnie nieszczelna, olej syntetyczny może doprowadzić do dalszego rozszczelnienia jej. Jednak w każdym innym przypadku - jeśli koszt nie gra roli (oleje syntetyczne są droższe) - lepszym rozwiązaniam jest "syntetyk". Wprawdzie oleje mineralne w początkowej fazie eksploatacji nieznacznie tylko ustępują "syntetykom", jednak po pewnym czasie ich właściwości wyraźnie się pogarszają. Pod wpływem szkodliwego działania wysokich temperatury, zanieczyszczeń i zużywania się dodatków uszlachetniających pogarsza się odporność oleju na zmiany temperatury. I znów staje się "za gęsty" w zimie i "za rzadki", gdy temperatura rośnie. Olej syntetyczny starzeje się znacznie wolniej - choćby dlatego, że z natury ma znacznie lepsze parametry lepkościowe i wymaga mniej podatnych na zużycie dodatków uszlachetniających. Dzięki temu, że "syntetyk" lepiej znosi zmiany temperatur, zimą skrzynia biegów stawia mniejsze opory i można zaoszczędzić nawet 1-2 proc. paliwa. Ponadto - ponieważ w wysokiej temperaturze lepkość zmienia się nieznacznie - film tworzony przez olej syntetyczny pozostaje wystarczająco gruby, w znacznie większym stopniu tłumi hałas współpracujących ze sobą elementów. Najważniejsza dla kierowcy korzyść - łatwość zmiany biegów - też jest bezpośrednio uzależniona od oleju o właściwej jakości, lepkości i czystości.WymianaMimo że wymiana oleju w skrzyni biegów nie jest trudna, czynność ta zwykle wymaga użycia podnośnika i w warunkach pozawarsztatowych bywa bardzo uciążliwa. Ponieważ koszt jest niewielki, warto skorzystać z pomocy warsztatu. Nie warto też oszczędzać na jakości: przeciętna skrzynia ma pojemność ok. 2 litrów i inwestycja większa o kilkadziesiąt złotych opłaca się. Innego zdania są niektórzy producenci samochodów, którzy stosują najtańszy olej, o czym można przekonać się przy pierwszym mrozie. Aby problemy usunąć, czasem wystarczy wymienić olej.