Sokół 1000: polski Harley

Większość, jeśli nie wszystkie pojazdy musiały spełniać wymogi Departamentu Inżynierii Ministerstwa Spraw Wojskowych. W maju 1928 roku zostały sformułowane wymagania WP dotyczące planowanego projektu ciężkiego motocykla z przyczepionym po prawej stronie wózkiem. Miał on służyć celom łącznikowym, do przewozu osób i amunicji. Przewidywano także wersję łącznościową oraz wersję bojową z ckm. Zakładano, że motocykl musi być prosty w konstrukcji i w działaniu w najgorszych warunkach pracy. Wymagano także uproszczenia obsługi. Zakładana prędkość wynosiła 80 km/h. Motocykl miał wytrzymać co najmniej 30.000 km bez remontu i maksymalne obciążenie do 200 kg. Dziełem por. inż. B. Fuksiewicza był motocykl CWS M55 z lat 1928 -29. Przy jego projektowaniu wzorowano się na amerykańskich motocyklach Indian i Harley Davidson, które były używane przez Wojsko Polskie. Pierwszy polski motocykl produkowany seryjnie nie był jednak udany. Podczas testów dochodziło do licznych uszkodzeń silnika oraz do pęknięć ramy. Mimo prób udoskonalenia konstrukcja CWS M55 nie rokowała nadziei.

Do 1931 roku wykonano zaledwie ok. 100 egzemplarzy motocykla CWS M 55, które trafiły głównie do jednostek wojskowych. W tym czasie Centralne Warsztaty Samochodowe (CWS) funkcjonowały już jako Państwowe Zakłady Inżynierii w Warszawie był najważniejszym polskim przedsiębiorstwem motoryzacyjnym w okresie II Rzeczypospolitej. W PZ Inż. powstały nowe konstrukcje, decydowano o zakupie licencji i produkowano szereg typów samochodów osobowych i ciężarowych.

Inżynier Okołów w akcji

Około 1930 lub 1931 roku w Biurze Konstrukcyjnym PZ Inż. rozpoczęto pracę nad kolejnym modelem ciężkiego motocykla. Konstruktorem został inż. Zygmunt Okołów. W jego zespole znaleźli się inżynierowie Mordasewicz, Bidziński, Gebler, Poraziński i Raczek. Projekt wózka bocznego zlecono inż. Stanisławowi Panczakiewiczowi. Okołów był człowiekiem młodym, lecz niezwykle pracowitym i ambitnym. Godzinami pracował nad najmniejszymi detalami, nie tracąc spojrzenia na całość projektu. Był typem utalentowanego pasjonata, który poświęcał się bez reszty projektowi. Ponieważ głównym, choć nie jedynym odbiorcą miała być armia, najważniejszym zadaniem konstruktorów było opracowanie konstrukcji trwałej i prostej w obsłudze. Mniej istotnymi cechami był komfort jazdy, wysokie osiągi czy efektowny wygląd. Inż. Okołów zdecydował, że nowy motocykl będzie posiadał solidną, rurową ramę zamkniętą , widelcem trapezowym i sztywnym "tyłem", zaś źródłem napędu będzie

dwucylindrowy, dolnozaworowy silnik w układzie widlastym o pojemności 1000 ccm. Już na początku lat 30. wymienione rozwiązania techniczne nie należały do wybitnie nowoczesnych, lecz gwarantowały bezusterkową eksploatację w trudnych warunkach.

CWS M 111 od początku miał być motocyklem z wózkiem bocznym, usytuowanym z prawej strony. Zwiększało to jego funkcjonalność zarówno dla użytkowników wojskowych jak i dla cywili. Efektem sumiennej pracy zespołu był prototyp CWS M 111, który jest lepiej znany pod handlową nazwą Sokół 1000 nadaną mu w 1936 roku po wprowadzeniu do produkcji modelu M 211 - Sokoła 600.

Polski motocykl

Można przyjąć, że prototyp M 111 był gotowy już w 1932 roku, zaś rok później rozpoczęto produkcję seryjną. Silniki były montowane przez zakłady PZ Inż. w podwarszawskich Czechowicach - Ursusie. Ramy i gondole wózków bocznych produkowano na oddziale motocyklowym Fabryki Samochodów Osobowych i Półciężarowych PZ Inż. przy ul. Terespolskiej 36 w Warszawie. Tam też następował finalny montaż kompletnych pojazdów. Większość elementów osprzętu i pozostałe mechanizmy pochodziły od krajowych dostawców. Z importu pochodziły tylko nieliczne elementy m.in. szwedzkie łożyska SKF, gaźniki Zenith oraz elementy instalacji elektrycznej Bosch (niektóre serie). W trakcie produkcji motocykle M 111 uległy niewielkim modyfikacjom, bez znaczących zmian wyglądu zewnętrznego. Wprowadzono inny typ pompy oleju smarującego, podwójną cewkę oraz wyeliminowano rozdzielacz zapłonu. Zmiany dotyczyły także regulacji oświetlenia przedniego za pomocą linki. Na zlecenie WP opracowano i wyprodukowano serię próbną motocykli M121 z napędem wózka bocznego. Dla Poczty Polskiej powstała wersja ze zmodyfikowaną gondolą wózka bocznego, w której przewożono listy. Motocykle CWS M 111 były używane także przez Policję Państwową, m.in przez tworzone wówczas pierwsze oddziały kontroli ruchu drogowego czyli zalążek dzisiejszej "drogówki". Od 1936 roku używano już nazwy PZ Inż. Sokół 1000. W skład dodatkowego wyposażenia motocykla wchodziło koło zapasowe umieszczone na wózku, szybkościomierz z licznikiem kilometrów, zegar, pneumatyczny sygnał dźwiękowy oraz reflektor typu "szperacz".

Solidna robota

M111 alias Sokół 1000 był niezwykle wysoko oceniany przez użytkowników i prasę motoryzacyjną. Udało się wyeliminować wszystkie wady CWS M55. Mimo dużego podobieństwa technicznego do motocykli Indian i Harley -Davidson, polska konstrukcja w niczym nie ustępowała im, a pod względem przystosowania do trudnych warunków drogowych nawet przewyższała amerykańskie motocykle. Jakość polskiego wyrobu była wysoka. Cena również - w 1935 M 111 kosztował ok. 4200 złotych, co odpowiadało wartości nowego małego samochodu osobowego. W drugiej połowie lat 30. wprowadzono ulgę dla nabywców pojazdów krajowej produkcji. Każdy z nich mógł odpisać 20 % od podatku dochodowego. W ręce cywilnych użytkowników trafiła jednak niewielka część produkcji. Szacuje się, że było to najwyżej 15 - 20 % z ok. 3300 - 3400 wyprodukowanych motocykli. W czasie wojny część egzemplarzy użytkowanych przez Wojsko Polskie została zniszczona lub poważnie uszkodzona. Lata PRL nie sprzyjały kultywowaniu pamięci po "sanacyjnej" motoryzacji. Kolejne Sokoły trafiły na złom. Od lat. 60. traktowano już "Sokoły" z należnym im szacunkiem, jednak wciąż zdarzali się właściciele, którzy próbowali przerabiać je na modne coopery, tnąc bezlitośnie główki ramy i montując przedłużone widelce przedniego zawieszenia. Byli także pasjonaci, którzy odrestaurowali "Sokoły" do stanu oryginalnego. Można przyjąć, że w Polsce znajduje się kilkadziesiąt oryginalnych i jeżdżących Sokołów 1000. Razem z mniejszym Sokołem 600 jest ich łącznie według przeprowadzonego spisu ok. 120.

Właścicielem prezentowanego przez nas Sokoła 1000 jest P. Grzegorz Łowkiewicz. Pierwszym odrestaurowanym przez niego polskim motocyklem był Sokół 600. Później Grzegorz Łowkiewicz nabył Sokoła 1000. Motocykl, a raczej to co z niego pozostało można opisać krótko jako "kartony z częściami". Później było żmudne zbieranie każdej informacji o konstrukcji pojazdu oraz długie poszukiwanie części. Trwało to kilka lat, jednak udało się odbudować Sokoła 1000 do stanu, w jakim opuszczał wytwórnię przy Terespolskiej. Pan Grzegorz jest także jednym z założycieli grupy historyczno - rekonstrukcyjnej "Pancerni 39" kultywujących tradycje 10 Brygady Kawalerii. płk. Stanisława Maczka, w której również używano Sokołów 1000.

Ten i inne klasyczne pojazdy bedzie można zobaczyć na targach Moto Nostalgia w dniach 28-29 maja w Warszawie. Więcej informacji o targach

Dane techniczne motocykla CWS M 111 (1935) *

Silnik: czterosuwowy, chłodzony powietrzem, dwucylindrowy w układzie widlastym, dolnozaworowy.

Pojemność skokowa: 995 ccm

Moc trwała: 18 KM przy 3000 obr/min.

Moc maksymalna: 20-22 KM przy 4000 obr/min.;

Zasilanie: gaźnik Zenith MC 22 lub Zenith 26

Sprzęgło: mokre, wielotarczowe, sterowane pedałem.

Skrzynia biegów: o trzech przełożeniach, sterowana ręcznie

Zapłon: bateryjny

Rama: rurowa, podwójna, zamknięta, z odkuwaną główką

Zawieszenie przednie: widelec trapezowy z sześcioma sprężynami, wyposażony w cierne amortyzatory skoku i kierunkowy

Zawieszenie tylne: sztywne

Hamulce: mechaniczne, hamulec ręczny na koło przednie, nożny sprzężony z hamulcem koła bocznego wózka i wyposażony w zapadkę postojową.

Ogumienie: Polska Opona Stomil 4,40 x 19

Wymiary (z wózkiem bocznym):

Długość: 2540 mm

Szerokość: 1740 mm

Wysokość: 1135 mm

Masa własna: 375 kg

Prędkość maksymalna (z wózkiem): 90 km / h.

Zużycie paliwa: 7 - 7,5 l / 100 km.

Ilość wyprodukowanych egzemplarzy: ok. 3300

Okres produkcji: 1933 - 39

*Przed wprowadzeniem nazwy "Sokół 1000" w 1936 roku podstawowe dane motocykla nie uległy znaczącym zmianom aż do zakończenia produkcji we wrześniu 1939 roku.

Zamieszczamy opisy wybranych pojazdów - eksponatów, które będzie można obejrzeć na targach Moto Nostalgia 2011r. Więcej informacji o targach