WFM M50 Osa - polska maszyna z żądłem

Bez wątpienia ojczyzną skutera w "czystej formie" były jednak Włochy. Pierwszy skuter marki Vespa zaprojektowany w 1946 roku przez inżyniera Corradino D’Ascanio trafił do produkcji w lotniczych zakładach Piaggio. Na początku lat 50. Europę zachodnią opanowała "skuteromania". Poza Vespą i Lambrettą coraz częściej pojawiały się skutery producentów spoza Włoch.

Trzy próby

"Skuteromania" nie ominęła także Polski. W 1955 roku w warsztacie Głównego Konstruktora Warszawskiej Fabryki Motocykli (WFM) zbudowano trzy prototypy polskich skuterów. Jako pierwszy powstał Żuk z przednim zawieszeniem na wahaczu wleczonym. Innowacją były także elementy resorująco - tłumiące zamontowane wewnątrz rur nośnych widelca. Źródłem napędu była jednocylindrowy, dwusuwowy silnik o symbolu S 06 o pojemności 148 ccm produkowany w WFM dla kieleckiej wytwórni SHL. Silnik ustawiono inaczej niż w "eshaelce" - poziomo, na osi głównej skutera. Skrzynia biegów została obrócona pod kątem 105 stopni w stosunku do kierunku jazdy.

Drugi z prototypowych skuterów nosił nazwę Bąk, zaś trzeci - Osa. W skład zespołu projektowego wchodzili inżynierowie - Brun, Ignatowicz, Jankowski oraz Mathia. Po jazdach testowych Żukiem i Bąkiem konstruktorzy wyciągnęli wiele wniosków. Koła o średnicy 12 cali okazały się zbyt małe, toteż zastąpiono je ogumieniem czternastocalowym. Zmodyfikowano kształt oblachowania. Twórcy pierwszego polskiego skutera trafili na opór decydentów. Przez wielu z nich skuter był postrzegany jako produkt "wrogi ideologicznie". Postawę przychylną nowemu jednośladowi przyjęła jednak prasa, w tym tygodnik "Motor". Po "odwilży" w październiku 1956 roku nowe władze były już nieco bardziej przychylne produkcji skuterów w Polsce. Miały kolejne lata, testowano już kolejne prototypy, zaś "Osa" nadal nie mogła trafić na taśmę montażową. Udało się znaleźć ważnego kooperanta - Zakłady Mechaniczne w Łabędach, który miał dostarczyć blachę nadwozia polskiego skutera .

W tym miejscu należy dodać, że głównym produktem ZM Łabędy" były czołgi T- 54 A, zaś zlecenie od WFM traktowano jako mniej istotną "produkcję uboczną" , nie dotrzymując terminów wykonania tłoczników. Pomimo trudności dyrekcja WFM optymistycznie szacowała skalę produkcji na 40 tys. skuterów rocznie. W planach była także niezrealizowana wersja z elektrycznym rozrusznikiem.

Produkcja i modyfikacje

Montaż przedseryjnej partii skuterów WFM Osa M50 rozpoczęto w drugiej połowie lutego 1959 r. Do sprzedaży w sieci Motozbytu egzemplarze Osy trafiły latem tego samego roku. Pojazd wyceniono na 17 tys. złotych. Dla porównania motocykl SHL M06U kosztował 12,5 tys., zaś Junak M10 z czterosuwowym silnikiem 350 ccm - ok. 24 tys. złotych. Mimo dość wysokiej ceny Osa cieszyła się dużym powodzeniem. Pierwszy seryjnie produkowany polski skuter był chwalony przez użytkowników przede wszystkim za duży komfort podróżowania i dobre prowadzenie, nawet na drogach o złej nawierzchni. Był to efekt zastosowania kół 14 ‘’. Nabywcy doceniali także ekonomię - umiarkowany apetyt na paliwo oraz niezwykle skuteczne hamulce. Najważniejszym mankamentem było słabe chłodzenie silnika ukrytego pod blaszaną obudową. W 1960 roku, na skutek krytycznych opinii użytkowników oraz prasy, wprowadzono modyfikacje, które miały wyeliminować problemy z przegrzewaniem silnika. W tylnej osłonie powiększono otwory wlotowe. Modyfikacje dotyczyły także tłumika oraz kształtu obudowy silnika z prawej strony. Ostatnia ze zmian ułatwiła dostęp do sprzęgła podczas jego regulacji. Mimo to, jeszcze w 1961 roku zakłady WFM opuszczały egzemplarze z oblachowaniem z małymi otworami. Było to zjawisko typowe dla motoryzacji okresu PRL - szwankowali kooperanci, produkowano więc z części pochodzących ze starszego modelu.

W 1962 roku rozpoczęto produkcję modelu Osa M52 z silnikiem S 33 o pojemności 175 ccm, który wyposażono w dmuchawę zapewniającą wystarczające chłodzenie. Osa M52 była także eksportowana, głównie do Indii, gdzie popularność zdobyły także inne polskie jednoślady m.in. motocykl SHL. Większa Osa posiadała już bagażnik oraz wydłużoną kanapę, co znacznie zwiększyło komfort podróży. Według różnych informacji produkcję Osy M50 zakończono w 1963 roku. Montaż skutera z większym silnikiem kontynuowano do 1965 roku. Niedługo później Warszawska Wytwórnia Motocykli połączyła się z Państwowymi Zakładami Optycznymi (PZO) i zakończyła produkcję jednośladów. Mimo prac nad nowymi modelami skuterów nie podjęto już ich produkcji seryjnej.

Osa w sporcie

Opisując historię Osy nie sposób pominąć jej licznych sukcesów w sporcie - w terenowych rajdach szybkich i obserwowanych, rozgrywanych na górskich bezdrożach. Skuter po raz pierwszy wystartował oficjalnie w XVII Międzynarodowym Rajdzie Tatrzańskim w 1959 roku. Opinie zawodników pomogły udoskonalić konstrukcję. Podczas jazdy w terenie ważną rolę odgrywała niewielka masa oraz duże czternastocalowe koła. Osa z silnikiem 175 ccm brała udział w XXXV Sześciodniówce FIM w austriackim Bad Aussee (1960).Zawodnicy zespołu fabrycznego WFM: Malec, Rewerelli i Piątkowski odnieśli wielki sukces i obsadzili całe podium w swojej klasie pojemnościowej. W październiku 1961 roku Mirosław Malec wystartował w Szkockiej Sześciodniówce i ukończył ją.

O egzemplarzu z ekspozycji Targów Moto Nostalgia

Osa jest dziś poszukiwanym klasykiem. Coraz trudniej znaleźć kompletny i w pełni oryginalny egzemplarz skutera M50/ M52. Przez lata wiele z nich trafiło na złom, inne uległy przeróbkom, tracąc swój niepowtarzalny charakter.

Prezentowany przez nas egzemplarz Osy M50 z rocznika 1961 należy do p. Marcina Dowjata. Pan Marcin w 1995 roku zakupił w Łodzi skuter. Pojazd był kompletny w ok. 50 proc. i nie jeździł. Rozpoczęła się długa rekonstrukcja Osy. Udało się zakupić nawet oryginalny tłumik, który dziś stanowi już rarytas. Dodajmy, że dorabiane tłumiki często nie posiadają charakterystycznego wygięcia na pedał hamulca ręcznego i wymagają przeróbek podczas montażu. Osa została w 100-proc. odbudowana z użyciem oryginalnych części, kupowanych początkowo z ogłoszeń prasowych, a później dzięki internetowi.

Jedynym, niewielkim zresztą odstępstwem jest inny, bardziej intensywny odcień czerwonego lakieru na oblachowaniu skutera. Nie zabrakło także oryginalnego emblematu z osą, zdobiącego tylną część nadwozia. Pan Marcin posiada oryginalną instrukcję obsługi dla użytkownika oraz unikalną dziś instrukcję obsługi i katalog części dla autoryzowanych stacji obsługi.

Zamieszczamy opisy wybranych pojazdów - eksponatów, które będzie można obejrzeć na targach Moto Nostalgia 2011r. Więcej informacji o targach

Dane techniczne skutera OSA M50:

Silnik: dwusuwowy, chłodzony powietrzem, jednocylindrowy z przepłukiwaniem zwrotnym

Pojemność skokowa: 148 ccm

Stopień sprężania: 6,5

Moc maksymalna: 6,5 KM przy 4800 obr/min

Zasilanie: gaźnik G 20S

Smarowanie: mieszankowe 1:25

Rozruch: nożny

Przeniesienie napędu:

Silnik-sprzęgło: pojedynczy łańcuch tulejkowy

Sprzęgło: mokre, trzytarczowe o sześciu sprężynach (czterotarczowe, ze sprężyną centralną)

Skrzynia biegów: trzystopniowa

Napęd tylnego koła: łańcuch tulejkowy

Podwozie:

Rama: rurowa, spawana, otwarta

Zawieszenie przednie: wahacz wleczony, dwa elementy resorująco-tłumiące,

Zawieszenie tylne: wahacz wleczony, dwa elementy resorująco-tłumiące,

Hamulec przedni: bębnowy

Hamulec tylny: bębnowy

Opony przód/ tył: 3,25 x 14, koła wzajemnie wymienne,

Nadwozie:

Tłoczone z blachy stalowej, głęboki błotnik przedni, podnóżki w formie stopni wykładane gumą, pojemnik na narzędzia w obudowie lampy, zbiornik paliwa pod siedzeniem, dostęp do wlewu paliwa po odchyleniu siedzenia do tyłu

Długość: 1880 mm

Szerokość: 610 mm

Wysokość: 920 - 970 mm

Wysokość siedzenia: 740 mm

Rozstaw osi: 1280 mm, minimalny prześwit: 160 mm

Masa własna (pojazd suchy): 125 kg

Dopuszczalna masa całkowita: 305 kg

Zbiornik paliwa: 7,5 l

Prędkość maksymalna: 80 km/h

Zużycie paliwa: 3,2 l./100 km

Okres produkcji : 1959 - 63

Ilość wyprodukowanych egzemplarzy: ok. 12 500