• Każdego roku kilkadziesiąt tys. kierowców traci czasowo prawo jazdy za znaczne przekroczenie prędkości w terenie zabudowanym
  • Obok tych, którzy tracą prawa jazdy za jednorazowe przekroczenie prędkości, znaczna liczba kierowców traci prawa jazdy "za punkty". Wielu z tych kierowców jeździ dalej, narażając się na odpowiedzialność karną
  • Dotychczas każde zaostrzenie przepisów miało pozytywny wpływ na bezpieczeństwo jedynie przez bardzo krótki czas
  • Więcej takich informacji znajdziesz na stronie głównej Onetu

Zarządzanie przez karanie – tak wygląda strategia rządu w kwestii bezpieczeństwa na drogach. "Będziemy zabierać prawa jazdy, a jak to nie pomoże, to samochody. Mandaty i grzywny będą coraz wyższe". To przynosi skutek, ale… przez bardzo krótki czas. Doświadczenie uczy, że każde zaostrzenie kar działa na kierowców przez miesiąc lub dwa, a potem wszystko wraca do "polskiej normy". Pojawiają się też kłopoty z egzekucją grzywien zasądzanych przez sądy za najgroźniejsze drogowe przewinienia.

Im więcej kontroli, tym więcej złapanych?

Jeśli chodzi o dane statystyczne, to policja ogranicza się obecnie do publikowania dorocznych raportów "wypadkowych", pozostałe szczątkowe dane związane z ruchem drogowym udostępniane są na prośby dziennikarzy albo przy okazji wprowadzania (czytaj: zaostrzania) różnych przepisów karnych związanych z ruchem drogowym. Mamy jednak szczątkowe dane ogłaszane przez wybrane jednostki policji. A oto przykłady:

Albo taka informacja Komendy Miejskiej Policji w Gorzowie Wielkopolskim

z 15 listopada 2021 r.:

Tak naprawdę jednak niewiele z takich danych wynika, niezależnie od tego, czy dotyczą wybranej jednostki policji, czy też całego kraju: wiadomo bowiem, że im więcej kontroli drogowych, tym więcej mandatów i zatrzymanych praw jazdy. Im mniej kontroli, tym mniej ukaranych… Szczegółowych badań tego zjawiska brakuje, choć każdy widzi zza kierownicy swojego auta, że obowiązujące limity prędkości stanowią dla kierowców jedynie punkt odniesienia. Wielu – co w gruncie rzeczy ma jakiś sens – pilnuje tylko, aby nie przekraczać dozwolonej prędkości o więcej niż 50 km/h. Od tego jednak wcale nie jest bezpieczniej!

Utrata prawa jazdy za "plus 50 km/h" - słusznie?

Przekroczenie prędkości o ponad 50 km/h w warunkach miejskich to – nie oszukujmy się – poważne wykroczenie. Oznacza to najczęściej jazdę 100 km/h w gęstym ruchu w otoczeniu wielu innych aut, a także pieszych, rowerzystów, itp. Można się spierać, czy tak samo groźne jest przekraczanie o ponad 50 km/h dozwolonej prędkości w terenie zabudowanym poza miastem albo po prostu poza terenem zabudowanym. W wielu miejscach wątpliwości budzi nadmierna – przynajmniej na pierwszy rzut oka – restrykcyjność ograniczeń. To, czego jednak brakuje w Polsce na pewno, to szacunek dla przepisów. Nie brakuje natomiast złych przykładów. Zły przykład dają politycy. W przypadku partii rządzącej są to przejazdy limuzyn rządowych jadących na sygnale z pogwałceniem wszelkich zasad bezpieczeństwa. Kilka tygodni temu "zaszalał" także Donald Tusk, tracąc prawo jazdy za "plus ponad 50", mając 107 km/h na liczniku w miejscu, gdzie obowiązuje limit do 50.

Przekroczenie mniej ważne, bo poza obszarem zabudowanym?

Prawda jest taka, że przekroczenie prędkości o ponad 50 km/h stanowi duże zagrożenie w każdych warunkach, nie tylko w mieście. Dlaczego? Bo poza miastem domyślne limity prędkości są wyższe! Z 90 km/h po dodaniu 50 robi się 140 km/h; ze 140 km/h – prędkości dozwolonej na autostradzie – po dodaniu 50 km/h robi się już 190. Tymczasem pomysł zabierania praw jazdy za przekroczenia tego typu poza terenem zabudowanym nie przeszedł – kierowców-piratów drogowych wybroniło... Ministerstwo Sprawiedliwości. Zapewne resort, torpedując ten zamysł, "wsłuchał się" w nastroje społeczne, być może zarządził wykonanie sondażu. Powszechne jest bowiem przekonanie, że przepisy są niesprawiedliwe i stanowią bezmyślną restrykcję, a właściwą obroną jest nie tyle wolniejsza jazda, ile unikanie kontroli drogowej, wzajemne ostrzeganie się przez pomiarami prędkości, itp. Rządzący na takie podejście kierowców ciężko zapracowali.

Plus 50 km/h i tracisz prawo jazdy – bez prawa do sądu

W Polsce zarządzanie bezpieczeństwem na drogach poszło faktycznie drogą na skróty. To coś więcej niż "zarządzanie przez karanie": dziś za przekroczenie prędkości kierowca traci prawo jazdy, nie mając w praktyce prawa do sądu. Jeśli policjant zmierzy przekroczenie prędkości o ponad 50 km/h, to kierowca traci prawo jazdy niezależnie od tego, czy faktycznie popełnił to wykroczenie, czy też nie. Nie są brane pod uwagę okoliczności, które towarzyszą zdarzeniu. W rezultacie prawa jazdy w takim samym trybie tracą notoryczni piraci drogowi jak i osoby, które mają coś na swoje usprawiedliwienie. Przykładem może być zdarzenie z października 2021 r., w które zaangażował się Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO): kobieta przekroczyła dozwoloną prędkość o ponad 50 km/h, wioząc do szpitala kilkunastomiesięczną córkę z urazem głowy. Sąd postanowieniem z 15 listopada 2021 r. umorzył postępowanie karne wobec kobiety, co jednak nie oznacza, że może ona odzyskać prawo jazdy zabrane na trzy miesiące w procedurze administracyjnej.

Przepisy o zatrzymaniu praw jazdy będą zmienione?

Jednocześnie przed Trybunale Konstytucyjnym toczy się sprawa zainicjowana przez Pierwszą Prezes Sądu Najwyższego, która wnosi o uznanie niekonstytucyjności przepisów o automatycznym odbieraniu praw jazdy. RPO przyłączył się do tej sprawy w czerwcu 2021:

Prawidłowym rozwiązaniem wydaje się natychmiastowe zabieranie praw jazdy tym kierowcom, którzy przyjmują mandat, przyznając się do wykroczenia. Pozostali powinni mieć prawo do sądu powiązane z ryzykiem ukarania grzywną w przypadku, gdy okaże się, że jednak popełnili zarzucane im wykroczenie – oraz, oczywiście, utratą prawa jazdy na 3 miesiące w wyniku sprawnie przeprowadzonego procesu sądowego.

To słuszne, tym bardziej że straszak w postaci obligatoryjnej, natychmiastowej utraty prawa jazdy już właściwie nie działa – kierowcy jeździli szybko i jeżdżą nadal.

Ostre kary nie działają też na pijanych kierowców

Surowe kary nie powstrzymują też pijanych przed siadaniem za kierownicę, znaczna ich liczba robi to po raz kolejny. Co do kar pieniężnych zasądzanych na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, to nie odstraszają one, bo... są i tak nieściągalne. W 2019 r. dług pijanych kierowców według Najwyższej Izby Kontroli wynosił 240 mln zł – to ponad 77 proc. orzeczonych przez sądy kwot! Kary te NIK określa jako narzędzie nieskuteczne w ograniczaniu liczny pijanych kierowców.

Skoro zatrzymywanie praw jazdy nie działa, to…

Czas, aby instytucje odpowiedzialne za bezpieczeństwo na drogach przestały jedynie straszyć kierowców karami, bo każdy sam widzi, że ryzyko dostania mandatu czy zatrzymania za przekroczenie prędkości jest niewielkie. Zaostrzenie przepisów działa przez krótki czas – potem każdy się przyzwyczaja do nowych warunków i… robi swoje. Tymczasem jaka jest sytuacja na drogach, jakie zagrożenie powoduje zbyt duża prędkość – tak naprawdę nie wiadomo. Z rocznego raportu "wypadkowego" policji za 2020 r. wiemy, że głównymi przyczynami wypadków były:

  • nieustąpienie pierwszeństwa przejazdu – 5 708 wypadków,
  • niedostosowanie prędkości do warunków ruchu – 5 516 wypadków,
  • nieustąpienie pierwszeństwa pieszemu na przejściu dla pieszych – 2 318 wypadków.

A więc już nie prędkość jest – statystycznie – najczęstszą przyczyną wypadków. Jest jednak na drugim miejscu, czyli wysoko!

Rok 2021 to rok wielu zmian zaostrzających – z punktu widzenia kierowcy – wiele przepisów, to rok wprowadzenia znacznie surowszych niż dotąd kar za wiele wykroczeń. Ale sensownych akcji "uświadamiających", które traktowałyby kierowców poważnie, nie ma. Jest jedynie "walka" z piratami drogowymi, która okazuje się nieskuteczna. Dlatego zapewne w styczniu – wraz z wejściem w życie nowych stawek mandatów – na drogach zrobi się bezpieczniej. Być może jednak tylko na miesiąc lub dwa.