Kierowca i pilot nie latają po całym wnętrzu i zamiast trzymać się tablicy rozdzielczej, mogą skupić się na jeździe - i o to chodzi. Zresztą kubełki są naturalnym dopełnieniem pasów bezpieczeństwa.
Sprawa byłaby prosta, gdyby każdy kubełek był taki sam, a tak niestety (na szczęście) nie jest. Dzięki temu mamy wybór - warto jednak przeczytać poniższy tekst, żeby uniknąć błędów przy wyborze i zakupie odpowiedniego dla nas fotela.
Po co nam kubełki?
To czuje każdy kierowca, w którego żyłach oprócz krwi płynie choć trochę benzyny. Fotel sportowy jest naturalnym dopełnieniem pasów szelkowych, zapewniając optymalne "czucie auta plecami", podczas pokonywania zakrętów i poślizgów. Pasy przypinają "na sztywno" kierowcę i pilota do fotela, dzięki czemu przy ostrych dohamowaniach, kiedy samochody mają tendencję do dużej niestabilności, są oni tak samo mocno przypięci do fotela, jak w każdym innym momencie jazdy.
Twardy, mało komfortowy fotel i krępujące ruchy pasy z reguły nie zapewniają komfortu, dlatego żaden producent nie instaluje ich w fabrycznych, cywilnych samochodach. Miłośnikom szybkiej jazdy fotele takie mogą jednak uratować życie. Dobrym tego przykładem może być wypadek załogi Protasov/Skochyk, gdzie impet uderzenia wyrwał kubeł z mocowań, a mimo to załoga nie doznała większych obrażeń, "wisząc" między pasami a fotelem.
Kubeł powinien być dopasowany nie tylko do użytkownika, ale również do zastosowanych w samochodzie pasów. Zasady doboru fotela, opis technologii i rozwiązań zwiększających bezpieczeństwo oraz komfort użytkownika - to wszystko znajdziecie poniżej.
Skorupa
Jeśli chodzi o główną część fotela kubełkowego czyli skorupę, na której opiera się cała konstrukcja, rozróżniamy jej dwa typy. Pierwszym z nich, stosowanym w tańszych modelach jest skorupa o konstrukcji rurkowej. Chcąc być wiernym terminologii używanej w motosporcie, takiej konstrukcji nie możemy nazwać skorupą. Rurkowa konstrukcja fotela to zabieg, mający na celu stworzenie produktu, który będzie posiadał podstawowe właściwości trzymania bocznego przy niewielkiej kapitałochłonności procesu produkcji takiego kubełka. Niestety, taka konstrukcja nie jest monolityczna i nie gwarantuje tak wysokiego stopnia bezpieczeństwa, jak pełnoprawne, monolityczne skorupy.
Dobrze zamocowany fotel o konstrukcji rurowej zagwarantuje prawidłowe trzymanie boczne i sportowy wygląd. Jest to najlepsza propozycja na czas stawiania pierwszych kroków w motosporcie. Bardzo dobrą tego typu konstrukcją jest fotel Sparco Sprint, który cieszy się bardzo dużą popularnością wśród uczestników KJS-ów w całym kraju.
Jeśli chodzi o prawdziwe skorupy, tzw. odlewy, sprawa ma się zupełnie inaczej. Konstrukcje te to monolity pochodzące ze specjalnie przygotowanych form. Taka budowa gwarantuje oprócz trzymania bocznego również wysoki poziom bezpieczeństwa. Takie skorupy wykonywane są z wielu różnych materiałów, o których poczytacie trochę niżej.
Kształt skorupy to kolejna cecha, której warto poświęcić kilka słów. Wyróżnić tutaj należy skorupy proste, które zapewniają trzymanie boczne poprzez rozbudowane sekcje tylko w okolicach odcinka lędźwiowego kierowcy. Skorupy bardziej rozbudowane posiadają tzw. "uszy". Mają one za zadanie chronić ramiona i głowę kierowcy w wypadku uderzeń bocznych. Oczywiście rozbudowane skorupy oferowane są w modelach z wyższej półki, które są droższe, ale równocześnie gwarantują wyższy poziom bezpieczeństwa.
Rozmiar - szczególnie istotny dla zawodników o większych gabarytach. Praktycznie wszyscy producenci w wielu swoich modelach oferują wykonanie fotela w indywidualnych wymiarach skorupy. Oczywiście produkcja takiego fotela wiąże się z dodatkową opłatą. W praktyce jednak modele w różnych rozmiarach oferują wszyscy liczący się producenci kubłów.
Sabelt oferuje fotele Challenge, GT, Taurus czy Titan, Sparco w ofercie posiada bardzo popularny model Evo, który również oferowany jest w trzech wersjach rozmiarowych. Wybierając fotel należy pamiętać, że jego szerokość to bardzo istotna kwestia w kontekście jego dalszego użytkowania. To od prawidłowego doboru wielkości fotela zależy w dużej mierze komfort zawodników.
Indywidualne preferencje każdego użytkownika sprawiają, że nie podejmujemy się doradzania między węższym a szerszym fotelem. Jedni wolą by miednica była dociskana przez fotel, drudzy wolą więcej przestrzeni. Należy jednak pamiętać, że nie wolno przesadzać ani w jedną, ani w drugą stronę. Pamiętajcie, aby przed zakupem zapoznać się z rysunkami znajdującymi się przy większości oferowanych foteli. Podpowiedzą one czy dany model będzie dla Was odpowiedni.
Technologie
Tu również mamy wybór: od prostych, wręcz plastikowych kubełków, które oprócz trzymania bocznego nie pełnią żadnej funkcji, do rozbudowanych, "uszastych" konstrukcji wytrzymujących nacisk trzech ton i przeciążenia rzędu 70G.
Najważniejszym materiałem, użytym do budowy fotela jest materiał, z którego wykonana została skorupa. Do produkcji najdroższych kubłów używa się tak zaawansowanych tworzyw jak włókno szklane czy karbon.
Karbon to materiał nietopliwy oraz bardzo wytrzymały na wszelkiego rodzaju uderzenia i uszkodzenia mechaniczne. Nie trzeba nikomu przypominać, iż jest to materiał wręcz kosmiczny, którego właściwości, wynikające między innymi z jego budowy i struktury, doceniły wszystkie zespoły Formuły 1 i innych światowych serii wyścigowych. Fotelfe wykonane z tego materiału to absolutnie topowe propozycje dla profesjonalistów, zapewniające im 100 proc bezpieczeństwa w najbardziej ekstremalnych sytuacjach.
Z włókna szklanego zostały wykonane między innymi bardzo popularne fotele Sparco z serii Evo. Wytrzymałość cieplna i mechaniczna tego materiału jest jego główną zaletą. Dodatkowo należy pamiętać, że włókna szklane są wyjątkowo lekkim tworzywem, co w sporcie motorowym jest sprawą kluczową.
Polska firma Bimarco, producent tanich foteli kubełkowych używa do produkcji stosunkowo tanich laminatów poliestrowo-szklanych. Skorupy wykonane z tego materiału posiadają wzmocnienia (zwiększenie grubości skorupy) w miejscach gdzie występuje konieczność zwiększenia odporności fotela na działające nań siły. Produkty tej firmy, w szczególności modele skierowane są do początkujących zawodników, którzy rozpoczynają swoją przygodę z motosportem. Nie jest to jednak "badziew" - niektóre modele Bimarco posiadają atest FIA, czyli śmiało można montować je do bardziej profesjonalnie przygotowanych samochodów.
Komfort
Ktokolwiek miał problem z kręgosłupem, pomyślał no dobra - ale oprócz bezpieczeństwa biernego, również moje zdrowie w tym momencie jest ważne! Często zdarza się, że powodem wycofania się zawodnika z rywalizacji na dłuższy bądź krótszy okres, są problemy z kręgosłupem. Twarde zawieszenie, twardy fotel oraz praktycznie pionowa pozycja za kierownicą to główne powody problemów zdrowotnych każdego weterana rajdowych tras.
Oczywiście jest to ryzyko zawodowe, którego trudno uniknąć będąc profesjonalnym driverem. Takie dolegliwości nie grożą zawodnikom startującym w KJS-ach czy okazyjnie w dwóch czy trzech rajdach w sezonie. Trzeba się mocno napracować, aby na ten "rajdowy garb" zasłużyć - przekłada się to na tysiące kilometrów oraz lata regularnych występów. Aczkolwiek inżynierowie takich firm jak Sparco czy Sabelt mają na uwadze komfort zawodników, wciąż rozwijając technologie pozwalające zmniejszyć uciążliwości, jakie niesie ze sobą purytańska budowa rajdowego fotela.
Jednym z ciekawszych rozwiązań, zastosowanym w modelu Pro 2000 firmy Sparco, jest implementacja w oparciu fotela dwóch poduszek na wysokości odcinka lędźwiowego kręgosłupa. Poprawia to zarówno komfort, jak i bezpieczeństwo użytkownika. Takie rozwiązanie minimalizuje nacisk na niższe partie kręgosłupa niejako opierając tułów na wspomnianych poduszkach.
Dość popularnym rozwiązaniem są profilowane poduszki na siedzisku.
Częstym zabiegiem, stosowanym w poduszkach pod uda, jest ich rozdzielenie na dwie niezależne części. Dzięki temu niwelowane są naprężenia materiału, a co za tym idzie nogi kierowcy pracują bardziej swobodnie.
Wszystkie rozwiązania mające zwiększać komfort jazdy w rajdowym bądź wyścigowym samochodzie nie zagwarantują nam jednak komfortu porównywalnego z tylną kanapą Maybacha. Co gorsza, popularne w dzisiejszych czasach agresywne i sportowe kompakty, po przejażdżce rajdówką wydawać nam się będą limuzynami z najwyższej półki. Niestety, fotel rajdowy podczas jazdy tworzy przedłużenie ciała kierowcy i musi spełniać swoje funkcje, a te wykluczają komfort choćby na średnim poziomie.
Mocowania
Mocowanie foteli to jedno z najbardziej wnikliwie sprawdzanych na BK (Badaniu Kontrolnym) elementów bezpieczeństwa. Mocne i pewne punkty przytwierdzenia foteli i pasów do konstrukcji samochodu to gwarancja prawidłowego ich działania oraz bezpieczeństwa w sytuacjach awaryjnych. Na tych elementach nie warto oszczędzać. Domowe samoróbki mogą skutkować niedopuszczeniem samochodu do zawodów na BK i stratą wpisowego, jednak to i tak wydaje się niewielką stratą w porównaniu do zwiększonego ryzyka utraty zdrowia.
Przy wyborze fotela oraz mocowania należy pamiętać o tym, do jakiego mocowania został przystosowany kubełek. Rozróżniamy dwa rodzaje mocowań - dolne i boczne. Należy bezwzględnie pamiętać, aby przy zakupie danego fotela dobrać mocowanie odpowiadające jego budowie. Jeśli kupisz dolne mocowania i fotel przystosowany do mocowań bocznych - spotkasz się z koniecznością wymiany któregoś z elementów.
Należy pamiętać, że mocowania boczne oferują większe pole do regulacji pozycji za kierownicą (góra/dół). Możliwość przekręcania fotela może okazać się bardzo praktyczna w momencie, gdy za kierownicą jednego auta zasiadać ma więcej niż jeden kierowca. Oczywiście istnieje dodatkowo możliwość zakupu specjalnych szyn, które pozwolą regulować położenie fotela w poziomie, jednak nie jest to rozwiązanie pozytywnie wpływające na bezpieczeństwo.
W przypadku zakupu samochodu i przekładki fotela do nowego pojazdu, zakup nowych mocowań jest praktycznie niezbędny. Płyta podłogowa dwóch różnych samochodów może się diametralnie różnić - i zazwyczaj się różni. Diametralnie różnią się także mocowania w zależności od samochodu. Najłatwiejszym i najpewniejszym rozwiązaniem jest zakup dedykowanego mocowania do danego typu samochodu, gwarantujący łatwy montaż i bezpieczeństwo.
Kupno uniwersalnego, choć przeważnie trochę tańszego mocowania, wiąże się często z koniecznością prostowania blach oraz dostosowywania zarówno podłogi, jak i mocowania do siebie. Różnica w cenie, którą zyska się dzięki zakupowi uniwersalnego mocowania, zostanie wyrównana w momencie uiszczania opłaty za jego montaż w zaufanym warsztacie.
Pokaz siły - najnowsze rozwiązania
Sparco Pro ADV Supercarbon to fotel, którego na 95 proc. i tak nie kupisz. Zresztą usiąść w nim będzie miało niewielu ze względu na cenę - ponad dziesięć tysięcy złotych. Niemniej jednak, warto zatrzymać się nad tą pozycją choćby dlatego, aby poznać najnowsze rozwiązania zastosowane w procesie produkcji tego typu foteli.
Fotel ten jest jedynym, który posiada cztery punkty mocowania oraz przeszedł bardzo wymagające testy quasi-statyczne i otrzymał homologację FIA 8862-2009. Tkanina wyściełająca ten produkt posiada właściwości, które sprawiają, iż w przypadku pożaru materiał nie zapala się. Dodatkowo ta sama tkanina pochłania bardzo dużą część siły uderzenia.
Skorupa wykonana z ultralekkiego materiału jakim jest karbon, cechuje się niesamowitą odpornością mechaniczną. Testy, o których wspominaliśmy kilka zdań wcześniej, rozłożone zostały na trzy próby. Opracowane zostały wspólnie z FIA i polegały na przykładaniu dużych obciążeń za pomocą trzech hydraulicznych tłoków na wysokości głowy, ramion oraz miednicy siedzącego kierowcy.
Pierwszy z testów polega na przyłożeniu tłoków od wewnątrz fotela i jego wygięciu. Drugi test, bliźniaczy do wcześniejszego, zakładał przyłożenie tłoków do oparcia pleców i wygięcie go do tyłu. W obydwu próbach w tłokach na wysokości głowy fotel wytrzymał napór 7000N, na wysokości miednicy licznik obciążenia zatrzymał się na 14000N zaś na wysokości ramion kolejno w pierwszym teście była to wartość 11000N zaś w drugim 14000N. Trzeci test, zwany testem miażdżenia, polegał na przyłożeniu tłoków na wysokości ramion i próbie zmiażdżenia fotela. W tej próbie fotel wytrzymał nacisk 30000N z każdego tłoka.
Tak doskonałe wyniki prób uzyskane zostały dzięki specjalnej budowie fotela. W trakcie wypadku Pro ADV Supercarbon jest w stanie zmieniać swój kształt. To właśnie jego elastyczność sprawia, że fotel tak doskonale chroni kierowców przed urazami. Wyniki testów pokazały, iż kubeł potrafi wytrzymać uderzenie o wartości 70G i nacisk 3 ton. Wartości te przewyższają standardy homologacji FIA 8855-1999 aż trzykrotnie!
Jak dobrać, jakie i za ile?
Podobnie jak w przypadku pasów, wybór polega na znalezieniu złotego środka między jakością wykonania fotela, wymaganym przez użytkownika bezpieczeństwem a zasobnością jego portfela.
Zdecydowanym liderem, jeśli chodzi o wysoką jakość oraz poziom bezpieczeństwa jest firma Sparco. Jej produkty od lat cieszą się sławą niezawodnych i solidnie wykonanych. Opisywany wyżej Pro ADV Supercarbon jest tego najlepszym przykładem. Jednak nie ma co się oszukiwać, wydatek prawie jedenastu tysięcy złotych na fotel to koszt, który ponieść mogą tylko zawodnicy z wyjątkowo zasobnym kontem.
Najtańszymi modelami, posiadającymi homologację FIA są produkty polskiej firmy Bimarco. Modele Dakar, Expert oraz topowa Futura to fotele cieszące się dużym zainteresowaniem wśród początkujących zawodników. Bimarco to bardzo popularna marka na polskim rynku i z całą odpowiedzialnością możemy ją polecić wszystkim, którzy budują swój pierwszy samochód bądź posiadają ograniczony budżet, a mimo wszystko chcą czuć się bezpiecznie i pewnie w kabinie.
Oczywiście pomiędzy Pro ADV, a produktami Bimarco istnieje cała paleta produktów posiadających cechy, które mogą przeważyć o zakupie danego kubła. Pamiętajmy o tym, że zakup fotela to nie jest wpakowanie pieniędzy w jeden samochód raz na zawsze. Pojazd możemy wymienić a kubeł sobie zostawić, i zamontować go w kolejnym naszym sportowym wozie.